Η κοινή γνώμη θεωρεί πλέον ότι η διαφθορά αποτελεί μείζον ζήτημα το οποίο θα πρέπει να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά. Οι πρόσφατες καταγγελίες και η διεθνής προβολή τους δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στην εικόνα της Κύπρου με ευρύτερες δυσμενείς προεκτάσεις. Μεταξύ άλλων, η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έναντι του Επενδυτικού Προγράμματος των «χρυσών» διαβατηρίων και της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι ενδεικτική.
Η διαφθορά δεν είναι νέο φαινόμενο στην Κύπρο ούτε και αποτελεί αποκλειστικότητα της χώρας μας. Από ιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας άρχισε να δημιουργείται ένα πελατειακό κράτος. Άλλωστε ένα από τα ζητήματα τα οποία είχα θίξει στο κείμενο μου «Ανατομία του οικονομικού “θαύματος” 1974-1994» στο πλαίσιο Συνεδρίου που είχαμε διοργανώσει ως Κέντρο Ερευνών το 1994 ήταν το μέγεθος και οι διαστάσεις της διαφθοράς. Έκτοτε αναφέρομαι συστηματικά στο ζήτημα αυτό προειδοποιώντας ότι το κόστος της διαιώνισής του θα ήταν τεράστιο.
Στο ίδιο Συνέδριο ο αείμνηστος Δημήτρης Χριστοδούλου είχε αναφερθεί στην έννοια «μαλακό κράτος», το οποίο αποφεύγει αφ’ ενός τη θέσπιση ολοκληρωμένης νομοθεσίας για τα διάφορα θέματα είτε εξ αγνοίας, αδυναμίας, είτε εκ παραλείψεως και αφ’ ετέρου δεν εφαρμόζει πλήρως την έστω ελλιπή νομοθεσία που υφίσταται. (Πολύτιμο είναι το βιβλίο του Χριστοδούλου «Εκεί που το Κυπριακό θαύμα δεν έφτασε», το οποίο εκδόθηκε υπό την αιγίδα του Κέντρου μας το 1995).
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του «μαλακού κράτους» είναι η εφαρμογή δύο μέτρων και δύο σταθμών σε αρκετές περιπτώσεις. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η τιμωρία των ενόχων για μικροκλοπές και μικροπαραβάσεις και η αποφυγή ολοκληρωμένης προσέγγισης για πολύ μεγαλύτερα αδικήματα. Ταυτόχρονα, η αίσθηση της ατιμωρησίας ενθαρρύνει την παραβατικότητα.
Μετά την κατάρρευση της κυπριακής οικονομίας τον Μάρτιο του 2013 υπήρξαν διάφορες αναλύσεις που επεξήγησαν πώς η χώρα έφθασε σε αυτό το κατάντημα. Πέραν των εξωγενών παραγόντων υπήρχαν σοβαρές ενδογενείς ευθύνες όπως η ανεπαρκής ηγεσία, ο νεποτισμός, η διαπλοκή, η διαφθορά, η ευνοιοκρατία και η μετριοκρατία. Ευθύνες αναλογούν και στην κοινωνία όχι μόνο για τις υπερβολές αλλά και για την ανοχή στα κακώς έχοντα.
Μπροστά στις αρνητικές συνέπειες της κρίσης δημιουργήθηκε η αμυδρή ελπίδα ότι τουλάχιστον θα γινόταν μια ουσιαστική προσπάθεια για μια νέα αρχή. Οι διακηρύξεις για εξυγίανση, διαφάνεια και για αξιοποίηση «των άριστων των αρίστων» σε όλα τα επίπεδα δεν υλοποιήθηκαν. Πέραν τούτου το πελατειακό κράτος παρέμεινε αναλλοίωτο. Ο λαϊκισμός και η κακοδιαχείριση διαιωνίζονται ενώ η διαφθορά και η διαπλοκή δεν αντιμετωπίσθηκαν επαρκώς. Μια σειρά από σκάνδαλα, άλλα γεγονότα και αντιπαραθέσεις διευρύνουν το έλλειμμα αξιοπιστίας των πολιτών έναντι της πολιτικής, των πολιτικών και των θεσμών.
Η υφιστάμενη κρίση είναι πολυδιάστατη – οικονομική, πολιτική, πολιτειακή, κοινωνική και αξιακή. Τα θλιβερά αυτά δεδομένα υφίστανται παρά τους υπαρξιακούς κινδύνους και τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Κύπρος. Εν πολλοίς υπάρχει η αίσθηση ότι σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου πολλές αποφάσεις εμπεριέχουν το στοιχείο της συναλλαγής. Ακόμα και στις περιπτώσεις εκείνες όπου οι αποφάσεις είναι αντικειμενικές, σωστές και δίκαιες, υπάρχει αμφισβήτηση.
Η ανοχή και, ακόμη χειρότερα, η «κανονικοποίηση» της διαφθοράς δημιούργησαν επικίνδυνες και νοσηρές νοοτροπίες στην καθημερινότητα των πολιτών και του δημόσιου βίου. Υπάρχουν κραυγαλέες περιπτώσεις όπου προσλήψεις σε υψηλές θέσεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα είχαν την κομματική σφραγίδα με αρνητικά αποτελέσματα. Επιπρόσθετα, η κατάχρηση εξουσίας για προώθηση ιδιοτελών στόχων αποτελεί άλλο ένα θλιβερό παράδειγμα. Υπογραμμίζεται συναφώς ότι έχουν καταγραφεί περιπτώσεις αυθαιρεσίας και καταπιεστικών συμπεριφορών σε εργασιακούς χώρους με στόχο να καλυφθούν αλλότρια ιδιοτελή συμφέροντα. Και αρκετά από αυτά τα ζητήματα που έχουν οδηγηθεί στα δικαστήρια αντιμετωπίζουν το επιπρόσθετο πρόβλημα της μη έγκαιρης εκδίκασης.
Στη σημερινή συγκυρία η διαιώνισή της διαφθοράς πλήττει τους θεσμούς, το αξιακό σύστημα, την οικονομική δραστηριότητα, την κοινωνική συνοχή και υποσκάπτει την εικόνα της χώρας διεθνώς. Αναπόφευκτα η διακοπή ή έστω και η αναστολή του Επενδυτικού Προγράμματος θα δημιουργήσει επιπρόσθετες δυσκολίες σε ένα ήδη βεβαρημένο οικονομικό περιβάλλον. Η συντριβή της εικόνας της Κύπρου σε μια καθοριστική περίοδο για το μείζον εθνικό ζήτημα δεν πρέπει να μας διαφεύγει. Και οι πολίτες εύλογα ανησυχούν για τις συνέπειες καθώς και για το ενδεχόμενο υψηλοί αξιωματούχοι να είναι ευάλωτοι σε εκβιασμούς.
Η Κύπρος εξακολουθεί να πληρώνει ακριβά το τίμημα της διαφθοράς. Η κοινωνία διακαώς επιθυμεί ένα κράτος με ευνομία, αξιοπιστία, αξιοκρατία και δικαιοσύνη. Η επίτευξη των στόχων αυτών θα συμβάλει στην εθνική επιβίωση και την ευημερία του συνόλου. Υπάρχουν υποχρεώσεις και ευθύνες του πολιτικού συστήματος, της ίδιας της κοινωνίας αλλά και του κάθε πολίτη ξεχωριστά. Η απαξίωση δεν είναι η απάντηση καθώς έτσι διαιωνίζονται τα προβλήματα. Είναι απαραίτητο να επέλθει κάθαρση, αλλαγή νοοτροπιών και ουσιαστική ανανέωση του πολιτικού συστήματος. Η παραίτηση του Προέδρου της Βουλής δεν αρκεί για να ξεπεραστεί η υφιστάμενη κρίση. Οι ηγεσίες σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου θα πρέπει όχι μόνο να είναι αποτελεσματικές αλλά ταυτόχρονα οφείλουν να αποτελούν πρότυπα και να εμπνέουν σεβασμό.
